Βιβλιοπαρουσίαση #002, Shadenfreude: Οι κρυφοί νόμοι της ανθρώπινης χαιρεκακίας, της Tiffany Watt Smith
Shadenfreude: Οι κρυφοί νόμοι της ανθρώπινης χαιρεκακίας, της Tiffany Watt Smith, μετάφραση: Ουρανία Παπακωνσταντοπούλου, εκδόσεις: Πατάκη, σσ. 229.
Πρόκειται για μία ενδιαφέρουσα ίσως ερευνητική μονογραφία της Tiffanys ως ευχάριστο λογοτεχνικό δοκίμιο στην παλαιά, νεώτερη αλλά και σύγχρονη ιστορία του Συναισθήματος της Χαιρεκακίας.
2. Μετά τον φονικό σεισμό στην Τουρκία, και πάλιν έχω παρατηρήσει άναυδος μέσα από διάφορα μέσα την οργανωμένη, ποταπή και χαμερπή εθνοφυλετική χαιρεκακία των όπου γης Νεοελλήνων και Νεοκυπρίων.
3. Μετά από μία στενή συνεργασία μου με συναδέλφους είτε εκπαιδευτικούς είτε ειδικούς ψυχικής υγείας κ.ο.κ. έχω παρατηρήσει διεξοδικά την απύθμενη 'κατσι-μυγιασμένη' (άτομα που συμπεριφέρονται στις ουσιώδεις σχέσεις τους σαν τη μύγα) χαιρεκακία τους εις βάρος των κολλητών, φίλων, συνεργατών, συναδέλφων και πελατών/ισσών τους.
Βάσει των προηγούμενων τριών στοιχείων και σημείων που με προβληματίζουν, αποφάσισα λοιπόν, να μελετήσω διεξοδικά το Συναίσθημα της Χαιρεκακίας ξεκινώντας μέσα στο 2023 από το εν λόγω ανάλαφρο βιβλίο.
Ολοκληρώνοντας όμως το εν λόγω βιβλίο και δη μελετώντας τα καταληκτικά συμπεράσματα της Tiffany, το βιβλίο με έχει ξενερώσει διανοητικά όπως και η όμορφη συγγραφέας του. Δηλαδή, άδικος κόπος!!
Τόση έρευνα και τόσο γράψιμο για να επισημάνει η Συγγραφέας, ότι πρόκειται για ένα εν γένει πανανθρώπινο ιδιαίτερο συναίσθημα που μπορεί μεν να είναι ανθρώπινο ελάττωμα, 'αλλά το χρειαζόμαστε'!... Χρειαζόμαστε τω όντι και τα απόβλητα... εξάπαντος όχι για να τα τρώμε, αλλά εξ αρχής για να τα πίνουμε! Κατά την λογική του Γκέιτς.
Το χρειαζόμαστε; Για ποιό λόγο; Για να ικανοποιούμε τα άγρια και αγελαία μας ένστικτα; Να σας επισημάνω ότι δεν είμαι Ηθικολόγος, αλλά ούτε προσεγγίζω θεολογικά την χαιρεκακία, προσεγγίζω το θέμα απλά αντιρρητικά, αν θέλετε μοναχά ως πολιτικός και φιλοσοφικός στοχαστής.
Βέβαια, το πρόβλημα με τα συμπεράσματα της ιστορικού Tiffany, δεν είναι απλά ότι έχει την γνώμη ότι οι άνθρωποι στο τέλος της ημέρας χρειαζόμαστε να αισθανόμαστε ανάμεσα σε τόσα και την ηδονική ευχαρίστηση με τα μικρά ή μεγάλα δεινά για τις δυστυχίες των άλλων, αλλά ολοκληρώνει το βιβλίο της γράφοντας, με απύθμενο ακαδημαϊκό θράσος, ότι η χαιρεκακία 'δεν θα ήταν ίσως υπερβολή να την χαρακτηρίσουμε σωτήρια'!
Σώσον Κύριε, τον λαό σου... που διαβάζουμε τέτοιες ασυναρτησίες ολκής!!
Η χαιρεκακία, είναι ένα σωτήριο συναίσθημα!
Η χαιρεκακία, μας ανακούφιζει από την δική μας δυστυχία, τις οδύνες και την μιζέρια. Δεν έχει καθόλου άδικο η Συγγραφέας!
Εν μέρει έχει δίκιο και απλά περιγράφει τον διεστραμμένο και αλλοτριωμένο ψυχικό μηχανισμό αντίδρασης των ατόμων.
Συνεπώς, η χαιρεκακία είναι: ένα πανανθρώπινο ψυχικό φαινόμενο, κοινωνιολογικά σκεπτόμενοι.
Ο φθόνος που πυροδοτεί και γεννάει την χαιρεκακία, όμως, θα μας πούν οι Ψυχολόγοι, είναι: ψυχικό νόσημα, πλέον!
Όταν πέθανε ο τέως Βασιλιάς, φαντάζομαι πόσο σωτήριο συναίσθημα ήταν η χαιρεκακία για όλους αυτούς τους αντιβασιλικούς και προοδευτικούς (από όλες τις κομματικές αποχρώσεις) τάχα νόες που χάρηκαν χαρά μεγάλη για τον θάνατο (!!!) ενός ανθρώπου, καλώς ή κακώς, πολιτικού ανθρώπου πολιτικοϊστορικό σύμβολο για την Νεοελληνική ιστορία.
Η μόνη διαφορά Αρχαίων με Νέων Ελλήνων, είναι: οντολογική, πολιτική και πολιτισμική διαφορά, δηλ. ο τρόπος αντιμετώπισης των νεκρών όντων, ιδιαζόντως των Άλλων, δηλ. των εχθρών τους.
Οι πρώτοι, έδειχναν ή όφειλαν εξ ανάγκης να δείχνουν απόλυτο σεβασμό στον Άλλο, τον νεκρό εχθρό τους, διαφορετικά γνώριζαν εμπειρικά πολύ καλά, ότι η όποια τυχούσα έμπρακτη ασέβεια και χαιρεκακία τους θα ήτο ξεκάθαρη Ύβρις και μέσω της Νέμεσις (ή της αντεκδίκησης των Άλλων) θα τους γύριζε 'μπούμερανγκ' στα κεφάλια αυτών των ασεβών και των παιδιών τους.
Οι δεύτεροι, οι τραγικοί Νεοέλληνες του σήμερα, έχουν για ψωμοτύρι τους ή αν θέλετε ΕΙΝΑΙ τρόπος ζωής τους (ζουν με) την χαιρεκακία, την θεωρούν μάλιστα ως κάτι φυσιο-λογικό ή ως κάποια μύχια και σπουδαία αρετή τους! Είναι μάλιστα και κληρονομική, όπως και η βλακεία! Τα ίδια μυαλά δηλαδή κουβαλούν με την Συγγραφέα.
Φυσιολογικό είναι: όταν μια αγέλη ζωντανών λύκων πεινάνε (περί αληθινών λύκων εννοώ), και για να επιβιώσει, κάνει φυσιολογικές επιθέσεις σε μιά αγέλη προβάτων ή άλλων ζώων.
Δεν είναι φυσιολογικό: να γίνεται φονικός σεισμός, να πεθαίνουν μικροί και μεγάλοι άνθρωποι, και ΕΣΥ να κάνεις γραπτές επιθέσεις εκ του ασφαλούς από το facebook για τους προαιώνιους εχθρούς του έθνους και της πατρίδας σου. Είναι ασθένεια!!! Ποιά φυσιολογική ανάγκη σου ικανοποιείς άνθρωπε, πλην της αιμοδιψούς χαιρεκακίας και του φθόνου σου;
Όπως δεν είναι φυσιολογικό: η αγέλη των λύκων να χαιρεκακεί και να το διασκεδάζει με ουρλιαχτά στο φως της πανσελήνου όταν ο βοσκός (ο προστάτης και φροντιστής τους!) οδηγεί τα πρόβατα στο σφαγείο!
Βέβαια, αν, και μόνο αν, έχουμε ως τρόπο ζωής της καθημερινότητας την χαιρεκακία, τότε, και μόνο τότε, πώς άραγε θα σταθούμε κριτικά και αντικειμενικά απέναντί της;
Για ποιό λόγο να σταθούμε και να αναστοχαστούμε τον χαιρέκακο τρόπο ζωής μας, όταν μας βολεύει; Όταν βολεύει μάλλιστα την ανιεροκρύφια μυχιότητα της σατανικής σκιάς ή αν θέλετε της ακάθαρτης καρδίας μας;
Η Συγγραφεύς, θεωρεί στα τελικά συμπεράσματα της, ότι η χαιρεκακία:
1. 'Δεν είναι ούτε καλή, ούτε κακή'!
Δηλαδή, είναι κάτι ουδέτερο; Τέτοια α-νοησία ολκής θα πρέπει όπωσδήποτε να λάβει το Νομπέλ Λογοτεχνίας.
2. 'Είναι χρήσιμη'!
Δηλαδή, και το μαχαίρι είναι χρήσιμο, αλλά όχι για να σφάζεις τους εχθρούς σου!
3. 'Είναι σωτήρια'!
Κάτι σαν την σωτήρια λέμβο του Τιτανικού, που έσωσε την κοπελιά και ψώφησε τον εραστή της;
4. 'Βοηθάει'!
Σαν τον Καλό Σαμαρείτη ή τον Τραπεζίτη;
Όλα αυτά τα τραγελαφικά και α-νόητα τελικά συμπεράσματα της συγγραφέως Tiffany, αναδεικνύουν και εκθέτουν ίσως και την ίδια την προσωπικότητά της ως ανθρώπου, αφού πλέκει το εγκώμιο ουσιαστικά του φθόνου και της χαιρεκακίας. Γιατί άραγε;
Ποιό είναι άραγε το βαθύτερο κίνητρο της; Η διαφήμιση της χαιρεκακίας ως κάτι το αγαθό και αναγκαίο ή μήπως η αυτοδικαίωση όλων όσων ασχολούνται και επιμένουν να γυμνάζονται ή να φλερτάρουν με το εν λόγω απεχθέστατο χόμπι;
Σε γενικές γραμμές το βιβλίο είναι καλογραμμένο. Ή αρχή του έχει κάποιο ενδιαφέρον ως ένα σημείο... μετά αρχίζει να κουράζει τον αναγνώστη, αφού συνέχεια παραπέμπει δεξιά και αριστερά σε διάφορες έρευνες για να δώσει μια επιστημονική μάλλον νότα και χρειά στο θέμα της.
Παρ' όλα αυτά η Συγγραφέας είναι τολμηρή, έντιμη, τίμια και αποκαλύπτει (όπως ένας μεθυσμένος κάνει εμετούς πάσης φύσεως) χωρίς αιδώ τους κρυφούς ή φανερούς νόμους της ανθρώπινης χαιρεκακίας, μέσα από προσωπικά της βιώματα, αλλά μέσα από πηγές και έρευνες, αλλά στο τέλος την παρασέρνει το (εν λόγω ίσως) συναίσθημα και το δικαιολογεί με θράσος με τα αυθαίρετα, αυτάρεσκα, έωλα και χωρίς νόημα, δηλ. με α-νόητα και μη γόνιμα θετικά συμπεράσματά της υπέρ της ανθρώπινης χαιρεκακίας.
Το λάθος της συγγραφέως Tiffany, είναι η επιστημονική και διαισθητική αδιακρισία της. Ο συναισθηματισμός και η θετική στάση της υπερ της χαιρεκακίας. Θετική στάση, για τους ηθικολόγους, προς μια κατεγνωσμένη κακία της ψυχής; Και ότι εκφράζει θετική γνώμη για την ανθρώπινη χαιρεκακία, ωσάν να ενθαρρύνει εμμέσως πλην σαφώς τους αναγνώστες της να παραμείνουν στην εν λόγω σκοτεινή συχνότητα της μαύρης τρύπας.
Η εν λόγω συγγραφέας, πέραν από καλή ιστορικός των συναισθημάτων είναι και ιστορικός του πολιτισμού!...
Ρητορικό ερώτημα: Τί είδους πολιτισμό δύναται να παράξουν τα χαιρέκακα και φθονερά ανθρώπινα όντα Tiffany; Φωτεινό ή σκοτεινό; Ουτοπία ή δυστοπία; Κόλαση ή παράδεισο;
© Του Παναγιώτη Νούνη
____________________________________
Σύνοψη από το οπισθόφυλλο του βιβλίου
Kάποιος σε σπρώχνει με δύναμη στις κυλιόμενες σκάλες τρέχοντας να προλάβει το τρένο – και το χάνει. Ο «τέλειος» συνεργάτης σου στη δουλειά δεν παίρνει την προαγωγή που περίμενε. Ένας πολιτικός «συλλαμβάνεται» με το παντελόνι κατεβασμένο. Το παιδί μιας γυναίκας παθαίνει υστερία στο σουπερμάρκετ. Εσύ τώρα γιατί χαμογελάς;
Schadenfreude είναι εκείνο το γαργάλημα ένοχης ευχαρίστησης που νιώθουμε όταν κάτι πάει στραβά σε κάποιον άλλο. Είναι η γλυκιά ικανοποίηση που αισθανόμαστε με τον χείμαρρο υβριστικών μηνυμάτων που δέχεται στο Twitter ένας δύστυχος πολιτικός. Το χαιρέκακο γελάκι που σκάμε όταν μια ρεπόρτερ μπερδεύει τα λόγια της μπροστά στην κάμερα. Η θριαμβευτική έξαψη που μας κυριεύει όταν ο γάμος του/της πρώην μας ακυρώνεται.
Μπορεί να μην καμαρώνουμε γι’ αυτό το συναίσθημα, δεν παύει όμως να είναι μια από τις μεγαλύτερες κρυφές χαρές της ζωής. Πώς μπορούμε λοιπόν να το εξηγήσουμε; Ποιοι είναι οι κρυφοί νόμοι της ανθρώπινης χαιρεκακίας;
Αντλώντας έμπνευση και υλικό επί του θέματος από πολλούς στοχαστές, από τον Νίτσε έως τον Χόμερ Σίμσον, η Tiffany Watt Smith καταδύεται στην άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής, από την αρχαιότητα έως τον σημερινό κόσμο του Twitter, των video στο διαδίκτυο, της πολιτικής, των επιχειρήσεων. Εξωφρενικές εξομολογήσεις και χρήσιμες επισημάνσεις για μια ανθρώπινη αδυναμία που ίσως δεν είναι τόσο κακή τελικά… Σε μια εποχή εμμονής με την τελειότητα, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αυτό το ελάττωμα που θα μας σώσει.
«Ένα απολαυστικό βιβλίο για τα κακά, και τα καλά, της ανθρώπινης χαιρεκακίας». The Guardian
«Η Tiffany Watt Smith αποκαλύπτει γιατί χαιρόμαστε (κρυφά) με τις κακοτυχίες των άλλων». Los Angeles Times
«Οι κακοτυχίες των άλλων είναι γλυκιές σαν μέλι, λέει μια γιαπωνέζικη παροιμία. Από τη Γαλλία ως τη Νέα Γουινέα, το βιβλίο αυτό καταγράφει τις μορφές και τη λειτουργία μιας δομικής ανθρώπινης αδυναμίας». The Times
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου